رشد دستور زبان :
دستور زبان را می توان از لحاظ رشدی نیز بررسی نمود. در 18 ماهگی ما در گفتار کودک تولید جملات دو واژه ای را مشاهده می نماییم در مرحله ی دو واژه ترکیب قواعد دستوری را مشاهده می نماییم که حاکی از شکل گیری نحو است.
دستور زبان درسالهای اولیه:
براون در سال 1973 با بررسی گفتار کودکان مشاهده نمود که گفتار این کودکان کوتاه است و با استفاده از قواعد و دستور به وجود می آید. این مرحله در 18 تا 30 ماهگی مشاهده می شود. جملات کوتاه و ساده هستند. جملات حاوی واژگان ضروری برای انتقال اطلاعات(اسم، فعل، صفت) است که این مرحله را گفتار تلگرافی نیز می گویند که مشخصه های زبان بزرگسال نیز در این گفتار مشاهده نمی شود. ماهیت دستور زبان نخستین در سالهای اولیه زندگی هنوز کامل مشخص نیست اما این توافق وجود دارد که کودکان شکلی از قواعد را درباره جایگاه واژه بکار می گیرند(نیک لاند و بی: 2000).
دستور بعدی:
حدود 30 ماهگی استفاده از دستور زبان پیچیده آغاز می شود که به این مرحله انفجار دستور می گویند(بی: 2000). در این مرحله میانگین طول گفته افزایش می یابد و واژه های صرفی و کارکردی به جملات اضافه می شود. استفاده دقیق تر از دستور زبان را دستور مرحله دوم زبان می گویند. در این مرحله شکلهای گوناگون جملات مانند جملات منفی و پرسشی آغاز می شود و شکل اولیه جملات ممکن است شبیه جملات بزرگسالان نباشد. برخی از شواهد نشان می دهد که کودکان قواعد دستور زبان را یاد می گیرند نه اینکه صرفا تقلید کنند که به این شواهد شواهد بیش قاعده بخشی می گویند. وقتی که کودکان این قواعد را یاد می گیرند قواعد دستوری با قاعده را در مورد نمونه های بی قاعده را بکار می برند. (مانند کاربرد ای دی[1] و یا اس[2] در زبان انگلیسی) مطالعه مشهور برکو در سال 1958 نشان داد که کودکان قواعد کلی زبان را یاد می گیرند.به کودک یک تصویر خیالی نشان داده شد (و گفته شد مثلا غول) این تصویر را کودک هرگز ندیده و آن نام را هرگز نشنیده بود و سپس دو تصویر نشان داده شد و باید کودک می گفت( دو غول). و نهایتا کودک در سن 5 سالگی دستور زبانی شبیه دستور زبان بزرگسالان به کار برد و کودک یاد می گیرد که کلمات فقط براساس تعداد محدودی الگو با یکدیگر ترکیب می شوند که این الگو های محدود دستور زبان و نحو نام دارد.
براون در سال 1973 شمایی از رشد نحو را توصیف نمود و 5 مرحله از رشد را شناسایی نمود.براون این مراحل رشد را با مطالعه سه کودک بدست آورد او متوجه شد که مایلستونهای رشدی این کودکان بسیار متفاوت از یکدیگر است بنابراین او از طریق استفاده از تعداد مورفم ها در هرگفته یا میانگین طول گفته آنرا حل نمود. براون برای آنکه بتواند آنها را با یکدیگر مقایسه نماید رشد نحویشان را در ارتباط با میانگین طول گفته بجای سن تقویمی شان توصیف نمود.مراحل براون به شکل زیر خلاصه بندی گردید.
مرحله اول: قوانین معنا شناختی و روابط نحوی میانگین طول گفته 0/1 الی 0/2
مرحله دوم: مورفم های گرامری و مدولشن معنا میانگین طول گفته 0/2 تا 5/2
مرحله سوم: شکل گیری[3] جملات ساده میانگین طول گفته50/2 تا 25/3
مرحله چهارم: جا دادن[4] میانگین طول گفته 25/3 تا 75/3
مرحله پنجم: هماهنگی[5] میانگین طول گفته75/3 تا 0/4 +
براون زمانی که هرسه کودک در مراحل بالا تبحر یافته و نظم در گفتار آنها ظاهر شد، هر مرحله را ازهم جدا نمود. محققان دیگر روشهای دیگری غیر از میانگین طول گفته را برای تعیین اهداف درمانی شان بکار بردند. کریستال[6]، فلچر[7] و گارمن[8] با استفاده از سن تقویمی[9] 7 مرحله را تعیین نمود. مرحله اول از 9 ماه تا 6/1 شروع شده و مراحل بعدی فواصل 6 ماهه دارند و در مرحله هفتم نیز در بالاترین محدودیتی نداریم (6/4 +). لی و کانتر در 1971 مراحل هشتگانه ای را براساس اشکال خاص نمونه های زبانی کودکان با رشد طبیعی مطرح نمودند. این مراحل رشدی هشتگانه برای سیستم های نحوی و مورفولوژیکی شرح داده شده است.1- ضمایر نامعین 2- ضمایر شخصی 3- افعال 4- افعال ثانویه 5- منفی 6- سوالات بله و خیر 7- سوالات دبلیو – اچ 8- مرتبط کننده ها . البته همانگونه که می توانیم متوجه شویم این مراحل را کاملا نمی توان از هم جدا نمود بلکه مثلا دو مرحله را می توانیم در یک زمان مشاهده نماییم.
محققان دیگر روشهای دیگری را برای تعیین و بررسی فراگیری اشکال و فرمهای خاص در افراد عادی بکار گرفتند .کلیما[10] و بلوگی[11] در1966 متوجه شدند که مراحل متمایز در فراگیری سوالات وجود دارد. این مراحل ممکن است در سنین خاص و یا سطوح میانگین طول گفته خاصی اتفاق بیافتد اما مرزهای مراحل بوسیله تغییرات قابل مشاهده در رفتار کودکان مشخص می شود و نه نقاط خط برش خاص مانند سن یا میانگین طول گفته. این مراحل گفته شده از قوانین و یا ساختارهای ذهنی مختلف مشاهده شده در کودک منشا می گیرد. با استفاده از قوانین اولیه می توانیم به سمت قوانین بعدی حرکت نماییم و بدین ترتیب کودک به سمت مراحل بعدی حرکت می نماید. همانگونه که مشاهده می شود این دو محقق رشد را اضافه شدن ساده اشکال و فرمهای جدید آنگونه که لی و کانتر گفته اند در نظر نگرفته اند.دکترجعفر معصومی
دکترای تخصصی گفتاردرمانی از دانشگاه تهران
راههای تماس:
09146590651