نظریه ی کارکرد اجرایی:
این نظریه یکی دیگر از آسیب های اختلال طیف اتیسم را تبیین می کند. عملکرد اجرایی در افراد عادی سبب توانایی تغییر توجه منعطف، جلوگیری از پاسخ های تکانشی، ایجاد رفتار های هدف مدار و حل مسله به شیوه ی منظم و با برنامه می گردد. اساس این ایده بدون اصطلاحات اجرای مرکزی[1] یا سیستم نظارتی ما فوق[2] توسط نورمن[3] و شالیس [4] در 1980 توصیف گردید. عملکردها به وسیله ی محیط کنترل می‌شوند، یعنی ارگانیسم به علایمی که رفتار را برمی انگیزاند پاسخ می دهد. بدون وجود سیستم توجهی مافوق، طرحواره ی فعالیت یا برنامه های حرکتی برای اجرا بین خودشان رقابت می کنند. جایگاه آن در سیستم برنامه ریزی مباحثه ای[5] قرار دارد. در نظر شالیس، این سیستم یکی از عملکرد های عقده های قاعده ای[6] است و عملکرد سیستم توجهی مافوق را لب فرونتال تنظیم می کند. این سیستم اجازه می دهد که فعالیت های معمول بازداری شوند. این ادعا که سیستم توجهی مافوق ازعملکرد های لب فرونتال می باشد از مطالعه ی بیماران با آسیب لب فرونتال ثابت شده است. آزمونهای سنجش عملکرد اجرایی عبارتند از:
الف – آزمون منظم کردن کارت های ویسکانسین: در این آزمون فرد باید بتواند روش منظم کردن کارت ها را به صورت قابل انعطافی تغییر دهد (ملینر[7]، 1964).
ب- آزمون شهر هانوی که آزمون اصلاح شده ی آن به اسم شهر لندن است. در این آزمون، فرد باید قبل از عمل با برنامه ریزی به حل مسله بپردازد.
ج- آزمون روانی کلامی یا آزمون اف- آ-اس[8]: در این آزمون فرد باید داستانی را تعریف کند که کلمات آن با حروف ارایه شده شروع می شوند. در این آزمون محدودیت زمانی وجود دارد.
د- آزمون رسیدن از میانبر[9]: در این آزمون فرد باید مسیر مستقیم رسیدن به هدف قابل مشاهده را بازداری نماید و از مسیر میانبر برای رسیدن به هدف استفاده نماید.
بیماران اتیسم و بیماران دارای ضایعه لب فرونتال در انجام این آزمونها نا توان هستند. بر اساس این یافته ها بیماران اتیسم احتمالا ضایعه ی لب فرونتال دارند و توانایی اجرای آزمونهای تئوری ذهن را ندارند.
بیماران اتیسم اختلال عملکردی اجرایی دارند که یکی از نشانه های آسیب فرونتال است. بد عملکردی اجرایی در طیف وسیعی از اختلالات کلینیکی مشاهده می شود و علامت ویژه ی اختلالات طیف اتیسم نمی باشد. هشت گروه از بیماران زیر، در آزمون بد عملکردی اجرایی ناتوان هستند که عبارتند از: الف- اسکیزو فرنی ب- بیماران دارای اختلال پی – کی – یو[10] د-بیماران دارای اختلال وسواس – اجباری ح- سندرم ژیل دلا توره ج- نقص توجه همراه با اختلال بیش فعالی چ- پارکینسون خ- سندرم لب فرونتال ق- کودکان و بزرگسالان دارای نقص ذهنی.
این یافته ها نشان می دهد که بین دسته بندی های روانپزشکی و مفهوم سندرم بد عملکردی تعریف شده توسط ویلسون[11] و بادلی[12] هم پوشانی خاصی وجود ندارد. همه ی این عارضه ها دارای آسیب در اجرا هستند اما منجر به اختلال اتیسم نشده اند. بنابراین بد عملکردی اجرایی بتنهایی، نمی تواند بیماری اتیسم را توصیف نماید. در تعدادی از بیماران عدم ارتباط، بین عملکرد اجرایی و تئوری ذهن مشاهده می شود. برای اثبات استقلال این فرآیند ها از یکدیگر به آزمونهای دقیقتری نیاز داریم. عملکرد اجرایی مفهوم بسیار پیچیده ای است که در یک سطح قابل تجزیه و تحلیل نمی باشد. این مدل نشان می دهد که که این فرآیند دارای چندین سطح است که بررسی های جزیی تر، سطوح مختلف این اختلالات را به طور واضحی نشان می دهد.
تئوری عملکرد اجرایی، در تبیین برخی از رفتارهای اختلالات طیف اتیسم نظریه ی موفقی است و می تواند رفتارهای تکراری و بیمار گونه ی این اختلالات را توصیف نماید. رفتارهای تکراری و بیمار گونه از علایم آسیب لب فرونتال با درگیری عملکرد اجرایی است، که در اختلالات طیف اتیسم مشاهده می شود.
[1] -Centeral executive
[2] -Supervisory Attentional System
[3] -Norman
[4] -Shallice
[5] -Contention scheduling System
[6] -Basal-ganglia
[7]-Milner
[8] -F – A –S Test
[9] - The Detour Reaching Test
[10] -P K U
[11] -Willson
[12] -Badly
دکترجعفر معصومی
دکترای تخصصی گفتاردرمانی از دانشگاه تهران
راههای تماس: